طرح کسب و کار یا Business Plan چیست؟

طرح کسب و کار عبارتی است که به عنوان معادل عبارت انگلیسی Business Plan انتخاب شده است. سایر معادل هایی که معمولاً مورد استفاده قرار می گیرند عبارتند از: برنامه ی تجاری، طرح تجاری، و برنامه ی کسب و کار. این عبارت به نسبت جدید است و همزمان با ورود مباحث مرتبط با کارآفرینی در کشور مطرح گردید. هر چند در کشور ما طرح کسب و کار، راه اندازی کسب و کار جدید را به ذهن متبادر می سازد؛ لزوماً این گونه نیست و طرح کسب و کار در مورد شرکت های در حال فعالیت و حتی سازمان های غیرانتفاعی و دولتی کاربرد دارد. برای آن که مشخص شود طرح کسب و کار چیست و چه هدفی را دنبال می کند تعاریف مختلفی که برای آن ارائه شده است را در ذیل ارائه می دهیم:

تعریف طرح کسب و کار

سندی است که وضع موجود شرکت را بیان و برنامه های پیش بینی شده ی آن برای چند سال آینده را ارائه می نماید.

سندی است که اقدامات شرکت را در یک دوره ی مشخص بیان می نماید و به طور معمول شامل فهرست دقیقی از ریسک ها و عدم قطعیت ها و تحلیل آنها است.

یک برنامه ی جامع مکتوب است که به طور مشخص و روشن اهداف توسعه ای یک کسب و کار موجود یا جدید را تشریح می کند.

به صورت مختصر طرح کسب و کار باید به سئوالات چه چیزی؟، چرا؟، چه موقعی؟، توسط چه کسی؟، و چگونه؟ پاسخ های روشنی ارائه دهد.

مروری است کمی و کیفی بر سوابق یک کسب و کار و مالکان آن، اهداف بلند مدت و کوتاه مدتی آن کسب و کار، و برنامه های پیشنهادی برای رسیدن به اهداف.

طرح کسب و کار انواع گوناگونی دارد؛ برخی برای عملیات درون سازمانی کاربرد دارند و دسته ای دیگر برای جذب سرمایه نوشته می شوند. گروهی که برای جذب سرمایه نوشته می شوند شرحی از شرکت، استراتژی های آن، و پیش بینی های مالی ارائه می دهند.

طرح کسب و کار یک سند برنامه ریزی است که اقدامات کسب و کار را برای یک دوره ی زمانی مشخص به صورت خلاصه ارائه می دهد.

یک سند مکتوب است که جزئیات یک کسب و کار موجود یا پیشنهادی را بیان می کند. معمولاً چشم انداز، وضع موجود، نیازهای پیش بینی شده، بازارهای تعریف شده و نتایج پیش بینی شده برای کسب و کار؛ اجزای طرح کسب و کار را تشکیل می دهند.

شرح دقیقی است درباره ی برنامه های یک کسب و کار موجود، و برنامه های توسعه ی آن یا یک کسب و کار نوپا به همراه پیش بینی های مالی.

فرآیند ساختار دهی و هدف گذاری یک کسب و کار

طرح کسب و کار که توسط مدیران یا مالکان یک کسب و کار تهیه می شود بیان می کند که یک کسب و کار به مرور زمان چگونه رشد می کند و توسعه می یابد. طرح کسب و کار در برگیرنده ی بخش هایی است نظیر: مدیریت، نیروی انسانی، مالی، تولید، و بازاریابی

طرح کسب و کار به تحلیل بازار و صنعتی می پردازد که کسب و کار شما در آن فعالیت خواهد کرد و ارزیابی جامعی از برنامه های بازاریابی، مدیریت، و مالی شما به دست می دهد.

طرح کسب و کار سندی است که شما تهیه و در آن سوابق کسب و کارتان، وضع موجود آن، و برنامه های آینده ی آن را بیان می کنید. طرح کسب و کار اولین چیزی است که سرمایه گذاران از شرکت شما می خواهند.

طرح کسب و کار یک نوشته ی رسمی است که اهداف کسب و کار را تعیین، دلایل امکان تحقق اهداف را ذکر، و برنامه هایی که برای رسیدن به اهداف دنبال می شوند را ارائه می کند. همچنین ممکن است شامل اطلاعاتی درباره ی پیشینه ی سازمان و تیم مجری طرح باشد.

همان طور که دیده می شود تعاریف مختلفی که برای طرح کسب و کار ارائه شده اند محدوده های متفاوتی را برای یک طرح تجاری تعیین می کنند؛ از یک طرح ساده و خلاصه تا یک طرح جامع و در برگیرنده تمام جنبه های کسب و کار و از طرحی با هدف دریافت وام تا طرحی برای اجرا درون سازمان. آن چه مشخص است این که طرح کسب و کار حتماً مکتوب است، شامل مجموعه ای از اجزای مرتبط به هم است که در مجموع تصویر نسبتاً کاملی از یک کسب و کار ارائه می دهند، و اگرچه بر آینده تمرکز دارد و عمدتاً به بیان برنامه ها می پردازد، باید گذشته و وضع موجود کسب و کار را نیز به خوبی منعکس کند.

فواید نوشتن طرح کسب و کار

اولین و شاید مهم ترین دلیل نوشتن طرح کسب و کار، بررسی امکان پذیری و توجیه پذیری انجام یک کسب و کار است. پیش از هر کس دیگری این خود کارآفرین است که باید نسبت به سودآور بودن فرصت تجاری پیش رو اطمینان حاصل نماید. بیشتر کارآفرینان تصوری مبهم و کلی نسبت به خوب بودن یک فرصت دارند و به واسطه ی تعدد متغیرهایی که در فضای کسب و کار وجود دارد، ممکن است از برخی پارامترها غفلت نمایند، یا آن که توجه بیش از اندازه بر بعضی جنبه ها باعث کم اهمیت دیدن سایر قسمت ها شود. مکتوب کردن اطلاعات کسب و کار در یک چهارچوب از پیش تعیین شده امکان تحلیل جامع تر را برای کارآفرین پدید می آورد.

نوشتن طرح کسب و کار علاوه بر این که به تحلیل شرایط کمک می کند، در تصمیم گیری در خصوص نحوه ی اجرا نیز می تواند بسیار مؤثر باشد. با توجه به این که طرح کسب و کار یک برنامه ی اجرایی است، نوشتن درباره ی زوایای مختلف کسب و کار باعث می شود که مشکلات بالقوه ی اجرا و ناسازگاری های موجود مابین بخش ها شناسایی شده و راهکارهای لازم برای آنها اندیشیده شود.

طرح کسب و کار یک سند رسمی است به این معنا که امکان ارائه ی آن به ذینفعان درون و برون سازمانی وجود دارد. مکتوب کردن ایده به این شکل امکان انتقال آن به دیگران و متقاعد کردن آن ها نسبت به ضرورت یا بازدهی مناسب کسب و کار را فراهم می آورد. تا هنگامی که یک ایده به شکل مناسبی مستند نشده باشد، امکان بررسی، تحلیل، نقد و در نهایت پذیرش یا رد آن وجود ندارد.

فواید نوشتن طرح کسب و کار

طرح کسب و کار عبارتی است که به عنوان معادل عبارت انگلیسی Business Plan انتخاب شده است. سایر معادل‌هایی که معمولاً مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از: برنامه‌ی تجاری، طرح تجاری، و برنامه‌ی کسب و کار. این عبارت به نسبت جدید است و همزمان با ورود مباحث مرتبط با کارآفرینی در کشور مطرح گردید. هرچند در کشور ما طرح کسب و کار، راه‌اندازی کسب و کار جدید را به ذهن متبادر می‌سازد؛ لزوماً این گونه نیست و طرح کسب و کار در مورد شرکت‌های در حال فعالیت و حتی سازمان‌های غیرانتفاعی و دولتی کاربرد دارد. برای آن‌که مشخص شود طرح کسب و کار چیست و چه هدفی را دنبال می‌کند تعاریف مختلفی که برای آن ارائه شده است را در ذیل ارائه می‌دهیم:

سندی است که وضع موجود شرکت را بیان و برنامه‌های پیش‌بینی شده‌ی آن برای چند سال آینده را ارائه می‌نماید.

سندی است که اقدامات شرکت را در یک دوره‌ی مشخص بیان می‌نماید و به طور معمول شامل فهرست دقیقی از ریسک‌ها و عدم‌قطعیت‌ها و تحلیل آنها است.

یک برنامه‌ی جامع مکتوب است که به طور مشخص و روشن اهداف توسعه‌ای یک کسب و کار موجود یا جدید را تشریح می‌کند.

به صورت مختصر طرح کسب و کار باید به سئوالات چه چیزی؟، چرا؟، چه موقعی؟، توسط چه کسی؟، و چگونه؟ پاسخ‌های روشنی ارائه دهد.

فواید نوشتن طرح کسب و کار

نوشتن طرح کسب و کار علاوه بر این‌که به تحلیل شرایط کمک می‌کند، در تصمیم‌گیری در خصوص نحوه‌ی اجرا نیز می‌تواند بسیار مؤثر باشد. با توجه به این‌که طرح کسب و کار یک برنامه‌ی اجرایی است، نوشتن درباره‌ی زوایای مختلف کسب و کار باعث می‌شود که مشکلات بالقوه‌ی اجرا و ناسازگاری‌های موجود مابین بخش‌ها شناسایی شده و راهکارهای لازم برای آنها اندیشیده شود.

طرح کسب و کار یک سند رسمی است به این معنا که امکان ارائه‌ی آن به ذینفعان درون و برون‌سازمانی وجود دارد. مکتوب کردن ایده به این شکل امکان انتقال آن به دیگران و متقاعد کردن آن‌ها نسبت به ضرورت یا بازدهی مناسب کسب و کار را فراهم می‌آورد. تا هنگامی که یک ایده به شکل مناسبی مستند نشده باشد، امکان بررسی، تحلیل، نقد و در نهایت پذیرش یا رد آن وجود ندارد.

دلایل نوشتن طرح کسب و کار

اساساً طرح کسب و کار نوشته می‌شود تا بتواند در وهله اول راهنمای سازمان در فعالیت خود برای رسیدن به اهدافش باشد. علاوه بر این، کاربرد مهم و اصلی طرح کسب و کار هنگامی است که سازمان نیاز دارد فرد یا سازمانی برای انجام کاری قانع نماید. اگرچه معمولاً طرح کسب و کار برای تأمین سرمایه استفاده می‌شود ولی در مواقع دیگر نظیر فروش کسب و کار و ادغام دو شرکت (Merger & Aquisition) و قرارداد مشارکت در پروژه‌ها (Joint Venture) نیز به کار می‌رود.

۱) اخذ وام: برای گرفتن وام چه به صورت انتشار اوراق مشارکت یا اوراق قرضه و چه به صورت دریافت پول از بانک لازم است که شرکت طرح کسب و کار خود را ارائه دهد. در صورت انتشار اوراق قرضه نیز بانک یا مؤسسه منتشرکننده بر اساس طرح کسب و کار شرکت، ارزیابی مالی اعتباری (Financial Credit Rating) به عمل می‌آورد و بر این مبنا نسبت به تعیین نرخ بهره و انتشار اوراق اقدام می‌کند.

۲) جذب سرمایه‌گذار: یکی از مهم‌ترین کاربردهای طرح کسب و کار، به ویژه در مورد کارآفرینانی که در مرحله راه‌اندازی کسب و کارشان قرار دارند، جذب سرمایه اولیه از طریق سرمایه‌گذاران مخاطره‌پذیر (Venture Capitalist) است. این سرمایه‌گذاران در ازای شریک شدن در یک کسب و کار بخشی یا تمام سرمایه اولیه راه‌اندازی یا در برخی موارد طرح‌های توسعه یک شرکت را تأمین می‌نمایند.

۳) شرکت در مسابقات طرح کسب و کار: شرکت در مسابقات طرح کسب و کار (Business Plan Competition) یکی دیگر از انگیزه‌های نوشتن طرح است. چنین مسابقاتی که در سطح دانشگاهی و ملی کشورهای مختلف دنیا برگزار می‌شوند، هدف توسعه‌ی کارآفرینی را دنبال می‌کنند. افراد جوان به‌ویژه دانشجویان طرح تبدیل ایده‌های خود را به کسب و کارهای انتفاعی و غیرانتفاعی می‌نویسند و با شرکت در مسابقات از جوایز و کمک‌هایی برای راه‌اندازی کسب و کار خود بهره‌مندمی‌شوند.

۴) حضور در مراکز رشد و پارک‌های فن‌آوری: چند سالی است که مراکز رشد و پارک‌های فن‌آوری در کشور راه‌اندازی شده‌اند. این مراکز امکان برخورداری شرکت‌های مستقر از امکاناتی نظیر دفتر کار، خدمات مشاوره، امکانات اداری، و برخی تسهیلات مالی را فراهم می‌آورند. متقاضیان حضور در مراکز و پارک‌ها باید پیش از هر چیز طرح کسب و کار خود را آماده نمایند و بتوانند توجیه‌پذیر و فن‌آورانه بودن کسب و کار خود را نشان دهند.

۵) ورود به بورس: شرکت‌هایی که قصد عرضه سهام خود را به عموم دارند، لازم است جزئیات کاملی از وضع موجود شرکت، برنامه‌های آینده، و پیش‌بینی‌های خود از آینده‌ی شرکت را به سازمان بورس و نیز خریداران اطلاع دهند. طرح کسب و کار این شرکت‌ها باید از بخش مالی منسجم و کاملاً دقیقی شامل تحلیل‌های مالی (Financial Analysis) به ویژه ارزش‌گذاری (Valuation) سهام باشند.

۶) مذاکره و دریافت امتیازات تجاری: به دلایل مختلفی ممکن است دو شرکت با یکدیگر وارد مذاکره شوند. ممکن است شرکتی قصد داشته باشد نمایندگی یک شرکت دیگر را اخذ نماید، یا آن‌که به صورت مشترک با شرکتی وارد مناقصه شود، یا تحت لیسانس شرکتی به تولید بپردازد. در همه‌ی این موارد لازم است که شرکت پیشنهاددهنده پیش از شروع مذاکره یا حین آن طرح کسب و کار خود را ارائه دهد. طبیعتاً در چنین طرح‌هایی عمده تمرکز بر وضع موجود شرکت و قابلیت‌ها و پتانسیل‌های موجود آن است.